Mapy XVIII i XIX-wieczne
Niewiele znajdujemy w archiwach map XVIII i XIX wiecznych obejmujących region Wilkołaza, a jednocześnie go uwzględniających. O dwóch napisałem w artykule Pierwsze mapy. Tutaj przedstawię pozostałe, które udało mi się odnaleźć.
Mapa z 1772 roku będąca częścią publikacji „Carte de la Pologne...” autorstwa geografa Republiki Weneckiej Giovanni'ego Rizzi-Zannoni. Głównym wykonawcą planów byli kapitan artylerii Franciszek Czaki oraz matematyk króla Stanisława Augusta Jan Fryderyk Endersch. Dzięki pracom Czakiego powstała większość XVIII-wiecznych zachowanych map Reczypospolitej, w tym uważana za najlepszą „Carte de la Pologne”. Atlas ten nie powstałby gdyby nie pomysł, inspiracja i mecenat księcia Józefa Aleksandera Jabłonowskiego. Wojewoda nowogródzki, stolnik wielki litewski, historyk, mecenas sztuki, tłumacz, poeta oraz założyciel Towarzystwa Naukowego Jabłonowskich w Lipsku - jednym słowem człowiek-orkiestra. Wilkołaz występuje na mapie pod nazwą Wielkilas, nie ma naniesionych traktów wiodących przez miejscowość, oznaczony jest tylko główny trakt z Lublina przez Bełżyce, Urzędów na zachodnią stronę Wisły.
Najwcześniejszą mapą XIX-wieczną, do której dotarłem jest „Mappa jeneralna województwa lubelskiego ułożona według naylepszych źródeł przez Juliusza Colberg” z 1827 roku. [edit 2018: wcześniejszą mapą XIX-wieczną jest mapa Miega (Heldensfelda), którą opisałem w artykule Wilkołaz przedindustrialny]
Kolberg był kartografem, profesorem Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego, autorem wielu publikacji dotyczących kartografii. Warto przy okazji tej mapy zwrócić uwagę na estetyczną stronę tego planu. Jest po prostu ładny, o czym możemy się przekonać oglądając całą mapę np. w Bibliotece Cyfrowej UMCS. Tutaj Wilkołaz występuje już w swej współczesnej nazwie, oznaczone są mniej istotne drogi, w tym wiodące przez Wilkołaz do Kraśnika, Kiełczewic, Kłodnicy i Urzędowa. Na tym planie widnieją też okoliczne osady - Pułankowice, Wólka Rudnicka, Rudnik, Ostrów, Zalesie.
Trzecią mapą - najdokładniejszą sprzed początków XX wieku jest polska Mapa Kwatermistrzowska z 1850 roku. Mamy na niej naniesiony dokładnie układ zabudowy, a więc obecny Wilkołaz I wzdłuż drogi lubelskiej, Wilkołaz II, Dolny i III po obu stronach Urzędówki. Oznaczono również folwarki w Wilkołazie Dolnym i Górnym, cmentarz oraz szczegółowo drogi (często nawet drogi polne).
Warto zwrócić uwagę na zasięg lasów, ta mapa przedstawia je szczególnie dokładnie. Obecnie pozostały tylko części największych obszarów leśnych z ówczesnych czasów. Szczególnie przetrzebione są lasy między Wisłą a drogą Kraśnik-Lublin. Poniżej możemy porównać zasięg lasów wg mapy z 1850 roku (po lewej - lasy uwydatnione zielonym kolorem) ze współczesnym stanem (po prawej - ten sam obszar, lasy: kolor ciemnozielony)
