Pierwsze mapy
Dzięki starym mapom w prosty sposób możemy wyobrazić sobie geograficzny kontekst losów miejscowości. To czy i kiedy miejscowość pojawia się na mapach wskazuje pośrednio na jej wielkość i znaczenie dla regionu. Niektóre z nich przez długi czas pojawiają się na mapach by potem nagle z nich zniknąć i więcej się nie pojawić.
Oczywiście analizując mapy dawne należy pamiętać, że każda taka mapa może być obarczona pewnymi nieścisłościami i błędami często powielanymi jeśli mapa powstawała na podstawie starszej publikacji. Na temat weryfikacji wiarygodności treści map dawnych powstało wiele publikacji naukowych.
Najwcześniejsze mapy uwzględniające Wilkołaz, do których udało mi się dotrzeć w zasobach internetowych pochodzą z XVIII wieku.
Pierwszą z nich jest mapa pochodząca z Allgemeiner Grosser Atlas. Verfasst v. D'Anville. wydana w Wiedniu w latach 1780-1797 udostępniona w serwisie Cartographia Rappersviliana Polonorum.
Wilkołaz występuje na tej mapie pod nazwą Wilkolas i nie są zaznaczone żadne istotne trakty wiodące przez naszą miejscowość. W tym serwisie znajdziemy bardzo dużo map uporządkowanych chronologicznie począwszy od XVI w., często różnych wersji pierwotnego oryginału. Możemy się zatem przyjrzeć ewolucji kartografii, ale też zmianom w regionie na przestrzeni dziejów.
Drugą jest świetnej jakości „Mappa Szczegulna Woiewodztwa Lubelskiego” pochodząca ze zbiorów Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, a udostępnionego przez Instytut Geodezji i Kartografii na stronach Roku Mapy.
Wilkołaz występuje pod nazwą Wielkolas, są też zaznaczone: Wielkolaska Wola, Rudniki, Zalesie, Klodnica. Warto zauważyć, że ówczesne gościńce i trakty prawie w całości mają odzwierciedlenie we współczesnych drogach, inne może jest tylko znaczenie tych dróg. Np. istotniejszym był gościniec łączący Kiełczewice w Wilkołazem (dzisiejszy wygon) i Rudnikiem (część tej drogi pozostała tylko po południowej stronie szosy Wilkołaz – Zakrzówek) niż droga do Zakrzówka. Interesujące jest również to, że głównym traktem prowadzącym na południe od Lublina była droga wiodąca przez Konopnicę, Bełżyce, Borzechów, Urzędów. Widzimy to także na pierwszej mapie, o której pisałem. [edit 2018: zbyt pochopny to wniosek zważywszy na dość ogólne ukazanie przebiegu dróg, właściwy pogląd na układ traków przynosi mapa Zachodniej Galicji opisana w artykule Wilkołaz przedindustrialny]
Na zakończenie mała zagadka: czy miejscowość Crossin umieszczana na mapach od początku XVI w. (w trójkącie Urzędów-Piotrawin-Chodel (d. Kłodnica)) zanim jeszcze pojawił się na nich Wilkołaz jeszcze istnieje? Odpowiedź w jednym z następnych artykułów.
Jak zwykle zachęcam do sięgnięcia do źródeł i zabawy w analizę tych materiałów.